De Nederlandse gezondheidszorg staat voor een complexe uitdaging: het draaiende houden van een zorgstelsel dat hoogwaardige zorg biedt, terwijl het worstelt met bureaucratische overlast en regeldruk. Het is een grote balanceeract geworden. Daarom heeft de Raad Volksgezondheid & Samenleving (RVS) een adviesrapport naar buiten gebracht, waarin ze de volgende vraag beantwoorden: Is dit wel verantwoord?. Hiermee openen ze de deur naar een nieuwe benadering van verantwoording in de gezondheidszorg. Dit artikel is bedoeld als jouw gids voor de cruciale punten, de knelpunten en de veelbelovende voorstellen die dit rapport te bieden heeft.
Van wantrouwen naar vertrouwen
Waar de huidige benadering van toezicht en verantwoording vaak doordrenkt is van wantrouwen, suggereert de RVS dat een verschuiving naar high trust, high penalty het nieuwe uitgangspunt zou moeten zijn. In het huidige systeem worden zorgverleners, ziekenhuizen en zorginstellingen overspoeld met regels, richtlijnen en auditverzoeken van verschillende partijen, variërend van zorgverzekeraars tot inspectiediensten. Het systeem lijkt ingericht te zijn alsof het merendeel van de 45.000 zorgorganisaties in Nederland onbetrouwbaar is. Deze werkwijze van verantwoording wordt verder versterkt door financiële prikkels en strafmaatregelen. Zorgaanbieders worden geconfronteerd met financiële consequenties als ze niet aan bepaalde doelstellingen voldoen en er is weinig ruimte voor flexibiliteit of menselijk oordeel. Het proces is niet alleen complex, maar gaat door de focus op presentaties ten koste van kwaliteit van zorg en een menselijke benadering.
Verandering is nodig, want zorgverleners hebben door bureaucratisering autonomie ingeleverd en zijn te veel tijd en aandacht kwijt aan registreren. Toch zijn de zorgverleners die klagen over te veel regels, ironisch genoeg vaak blijer als er meer duidelijke regels zijn. Jarenlang zijn zorgprofessionals namelijk opgeleid in een denkmodel van wantrouwen en controledrang. Hierdoor zijn ze bang dat iemand hen zal aanspreken of dat ze zelfs bestraft worden voor hun eigen afwegingen.
Op weg naar vermindering van regeldruk in de zorg
Een kernaanbeveling van het RVS-adviesrapport is om de regeldruk in de zorg aanzienlijk te verminderen. Momenteel besteden de zorgverleners een groot deel van de tijd en middelen aan administratieve taken, documentatie en rapportage. Het RVS stelt het ambitieuze doel om de regeldruk tegen 2028 met maar liefst vijftig procent te verminderen. Een lastige taak, aangezien een nieuwe methodiek voor verantwoording weerstand kan oproepen bij belangenbehartigingsgroepen.
Een voorbeeld van een obstakel als het aankomt op het verminderen van de regeldruk, is de diversiteit aan ICT-systemen. Organisaties kiezen hun eigen systeem en leveranciers hebben geen belang bij standaardisatie. Bovendien leiden veranderingen in het beleid, zoals strengere regels, tot meer administratieve rompslomp. Het is ook lastig om overheidsinstanties, zoals de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), zorgkantoren en het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), te betrekken, omdat ze geen actieve houding aannemen bij het vereenvoudigen van de rapportage-eisen. Vanwege al deze factoren is de tijd die zorgverleners besteden aan administratie volgens het voortgangsrapport [Ont]Regel de Zorg van juni 2023 niet verminderd.
Daarnaast is het moeilijk om grenzen te stellen aan de grote regeldruk vanwege de hiërarchische verhoudingen tussen de partijen in de zorg. Zorgverleners en bestuurders van zorgorganisaties zeggen dat ze niet onder informatie- en verantwoordingsverplichting van zorgverzekeraars en zorgkantoren uitkomen. Zorgverzekeraars en zorgkantoren zeggen op hun beurt weer gebonden te zijn aan de verplichtingen van de NZa en De Nederlandse Bank (DNB). De NZa geeft aan niet onder de wettelijke verplichtingen van het Ministerie van VWS uit te kunnen. Volgens het RVS moet er meer in de spiegel worden gekeken in plaats van in de verrekijker. Bedenk dus bij jezelf: Wat kan ik doen om de regeldruk te verminderen?
Een nieuwe benadering van verantwoording
Een van de meest provocerende vragen die het RVS-advies stelt, is: Hoe kunnen zorgverleners meer zeggenschap krijgen over verantwoording, in plaats van de partijen die erom vragen? Dit idee van verantwoording als een instrument voor zorgverbetering in plaats van controle, vormt het hart van het rapport.
Zorgverleners willen verantwoording afleggen, maar niet op de huidige manier. In het rapport vertelt een zorgverlener: “Wij willen ons zeker verantwoorden over wat wij doen. We laten ook graag zien waarom wij bepaalde keuzes maken. Maar de eisen voor verantwoording zijn doorgeschoten en schieten hun doel voorbij.”
De RVS moedigt de herdefiniëring van verantwoording aan, met de focus op het creëren van meer ruimte voor zorgverleners om verantwoording af te leggen op een manier die zinvol is voor hun praktijk en patiënten. Dit zou betekenen dat verantwoording niet langer een last is, maar een waardevol instrument om te leren en verbeteren.
Impact op de toekomst van de Nederlandse gezondheidszorg
Het adviesrapport van de RVS daagt de huidige cultuur van wantrouwen en te veel regels uit. Het stelt een nieuwe aanpak voor verantwoording voor, gebaseerd op vertrouwen, samenwerking en kwaliteit. Hoewel het uitvoeren van deze ideeën een uitdaging zal zijn en tijd zal kosten, geeft het rapport ons een inspirerend beeld van de toekomst. Als we echt vertrouwen centraal stellen in de zorgverantwoording, kunnen we een gezondheidszorg verwachten die menselijker, effectiever en duurzamer is.
Dit adviesrapport vormt geen directe oplossing, maar eerder het startpunt voor een essentiële dialoog over het herzien van de wijze waarop verantwoording in de gezondheidszorg wordt begrepen en uitgevoerd. Het RVS spoort alle betrokken partijen aan om zich volledig in te zetten voor deze verschuiving en te stoppen met het wijzen van beschuldigende vingers. Het rapport eindigt met de volgende woorden: “Voortzetten van de huidige status quo zal niet alleen zorgverleners opbreken, maar ook de premiebetaler en mensen die hulpbehoevend zijn. Dat is onverantwoord. We zijn het hun verschuldigd om de kansen te benutten die verantwoording biedt.”
In de komende jaren zal blijken of de visie van de RVS werkelijkheid kan worden. Lees hier het volledige adviesrapport. Wil je meer van dit soort artikelen lezen? Schrijf je in voor onze tweewekelijkse nieuwsbrief.
