In deel 2 van ‘Terug in de tijd met Nannie’ doken wij de geschiedenis van de wijkverpleging in en ontdekten we hoe de verpleegkundigen te bereiken waren. In deze blog vertelt verpleegkundige en historica Nannie Wiegman ons meer over de professionalisering en positie van de wijkverpleegkundige. Hoe heeft dit zich ontwikkeld en wat was bijvoorbeeld de aanleiding voor de protest periode de Witte Woede?
Professionalisering wijkverpleegkundige
De professionalisering van de wijkverpleegster, zoals ze toen heette, is begonnen ca.1900. Dat was een tijd waarin maatschappelijke misstanden, armoede en ziekte hoogtij vierden. Een verpleegster met speciale kennis over dit soort zaken was gewenst. Toen ook de opleiding verbeterde en een eigen beroepsorganisatie en vakblad het licht zagen, werd wijkverpleging volwassen en een beroep met aanzien. “Wijkverpleegsters kregen eerst een 3 jaar durende opleiding in de algemene ziekenverpleging in het ziekenhuis, de zogenaamde A-opleiding. Vanaf 1927 waren ze zo sterk vertegenwoordigd in het zorgveld, dat ze het aandurfden een eigen beroepsorganisatie op te richten.
“Vanaf het prille begin was de wijkverpleegster een zelfstandig persoon met veel bevoegdheden. Zij was degene die het probleem in de zorg thuis overzag en maatregelen nam.. Behalve zeer zelfstandig was ze ook een solistisch werkende persoon. Ze had weliswaar goed 1 op 1 contact met de huisarts en natuurlijk met de patiënt, tegelijk misten veel wijkverpleegsters in de beginperiode onderling contact met andere collega’s. Met de komst van de eigen Bond in 1927, de Nederlandse Bond van Wijkverpleegsters, kwam er veel meer onderling contact. De Bond was dan ook direct een enorm succes. Tot de jaren ’70 bleef dit contact bestaan en kwamen grote groepen wijkverpleegkundigen jaarlijks bij elkaar tijdens grote events, ook wel toogdagen genoemd. Wijkverpleegkundigen communiceerden met elkaar via de vakbladen van de verschillende kruisvereniging.”
“Ook de kraam- en gezinsverzorgsters kregen vanaf 1926 een eigen opleiding. Na de Tweede Wereldoorlog zette hun professionalisering door en kregen ook zij hun eigen beroepsorganisaties en in 1968 een eigen vakblad, het BKZ, bedoeld voor de Bejaarden-, Kraam- en Ziekenverzorgenden.”
“Toen in 1996 de MBO-opleiding startte, zijn de beroepen van ziekenverzorgende, kraamverzorgende en gezinsverzorgende allemaal onder een nieuwe naam verder gegaan, de verzorgende. Dit ging niet zonder slag of stoot, omdat niveau 4 niet BIG-geregistreerd werd, terwijl de wijkverpleegkundige als niveau 5 wel een BIG-registratie kreeg. Dit leverde nogal wat protesten op.”
Protest periode de Witte Woede
De Witte Woede was een demonstratie periode waarin de verpleegkundigen en verzorgenden massaal de straat op zijn gegaan. Eind jaren ’80 was een hete periode voor de verpleging en verzorging. Tussen 1989-1991 braken er protesten uit. Frustraties over hoge werkdruk, slechte arbeidsomstandigheden en lage salarissen leidden tot spraakmakende acties. De actievoerders eisten een beter salaris, respect en gezien worden door de samenleving. “Voor het eerst in hun 100-jarige geschiedenis gingen verpleegkundigen en verzorgenden massaal de straat op om hun onvrede te uiten. Stakingen, wilde acties en protestmarsen waren nodig om de publieke opinie, maar vooral ook de politiek, wakker te schudden.”
“Deze periode heeft geleid tot meer aandacht voor deze twee beroepsgroepen. Er kwam geld vanuit het ministerie, waarmee onder andere het Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland (V&VN) is opgericht. V&VN is momenteel de grootste beroepsorganisatie van Nederland binnen de zorg. Ook werden er stappen ondernomen op het gebied van arbeidsomstandigheden, onderwijs, positionering en salarisverhoging.“
Sterke meiden
“In de beginperiode, 1890, hebben de eerste verpleegsters zichzelf enorm sterk en goed neergezet. Ze werden ook wel ‘the Dutch nurses’ genoemd in Amerikaanse tijdschriften. De lezers zagen de verpleegsters als hele sterke meiden, waar ze respect voor hadden.”
Wat gebeurde er na deze sterke start?
“Vanaf 1893 hebben de eerste verpleegsters zich laten overrulen door artsen. Zo waren ze heel sterk van start gegaan vanaf 1890 met een eigen vakblad, het Maandblad voor Ziekenverpleging (nu Tijdschrift voor Verpleegkundige Experts) en een eigen beroepsorganisatie, de Nederlandsche Bond voor Ziekenverpleging. Al snel namen artsen het bestuur van deze Bond over en kwamen de verpleegsters, zoals Anna Reynvaan, langs de zijlijn te staan. Het blijft onduidelijke waarom verpleegsters in Nederland zo vroeg het bijltje erbij neer hebben gegooid. In landen om ons heen gebeurde dat niet en bleven de vroege beroepsorganisaties in handen van de verpleging zelf. Velen bestaan nog steeds, wat ze ook in verhouding tot Nederland sterker heeft gemaakt. In Nederland had je veel van dit soort kleine organisaties, maar één grote organisatie die alles omspande, was er niet. Nu met V&VN is dit ook nog steeds niet het geval, want naast V&VN zijn er nog andere bonden zoals NU’91.”
Waar zijn de verpleegkundigen?
Tijdens de Covid-periode heeft Nannie een aantal columns geschreven over de rol van verpleegkundigen en verzorgenden tijdens de pandemie. “Ik vroeg me af waarom er vaak artsen aan het woord waren als het over de verpleging ging. Het was ongetwijfeld goed bedoeld, maar waarom waren de verpleegkundigen niet zelf aan het woord? Waar waren ze? Nu vertelde de arts hoe goed ze zijn, terwijl ze dit natuurlijk zelf hadden moeten doen.”
Laat je eigen stem horen
“De pit die je verwacht, heeft niet iedereen. Dat kan natuurlijk ook niet, ieder mens is anders en legt andere prioriteiten. En toch, als verpleegkundigen en verzorgenden hun beroep stevig willen neerzetten, moeten juist zij bij de praatprogramma’s zitten en hun stem laten horen. Dan pas worden ze echt gehoord als een volwassen beroepsgroep. En ik weet zeker dat ze daartoe in staat zijn!”
We zijn benieuwd hoe dit zich de aankomende jaren verder zal ontwikkelen. De volgende keer hebben we het over digitalisering. Hoe komt het dat dit niet altijd wil doorzetten? En waar moet rekening mee gehouden worden? Je ontdekt het in de volgende blog. Meld je aan voor onze nieuwsbrief.
